Dyffryn Gwy Isaf
008 Reddings Farm
HLCA 008 Reddings Farm
Tirwedd amaethyddol (un fferm): caelun lled-reolaidd: wedi'i gyfuno'n rhannol; daliad mynachaidd "Rudding Grange" neu "Assart Grange"; ffiniau traddodiadol; archeoleg greiriol/claddedig: canfyddiadau cynhanesyddol a nodweddion maenor ganoloesol. Nôl i'r map
Cefndir Hanesyddol
Mae ardal tirwedd hanesyddol Reddings Farm yn ardal amaethyddol, a leolir ar lethrau dwyreiniol ochr orllewinol Dyffryn Gwy, sy'n rhedeg o ymyl yr afon i gopa'r gefnen. Fe'i hamgylchynir i'r gogledd, y gorllewin a'r de gan goetir hynafol; mae glannau gorllewinol Afon Gwy yn ffurfio ochr ddwyreiniol yr ardal. Mae'r dirwedd amaethyddol hon yn cynnwys un fferm, a oedd yn rhan o faenor Porthcaseg, o dan berchenogaeth Abaty Tyndyrn. Rhoddwyd y tir mynachaidd hwn i Henry Somerset (sef Dug Beaufort yn ddiweddarach) yn 1536-7, a chan ei fod yn dir mynachaidd roedd yn ddiddegwm (Locock 1997). Yn ddiweddarach roedd yn rhan o blwyf Chapel Hill nad oes map y degwm na dyraniad ohono ar gael (Bradney 1913, 255).
Yma gellir olrhain gweithgarwch yn ôl i'r cyfnod cynhanesyddol; daethpwyd o hyd i saethben fflint o'r cyfnod hwn. Cyn y goresgyniad Normanaidd mae'n debygol bod yr ardal yn goediog iawn yn wreiddiol, fel y mae'r ardal amgylchynol o hyd, ac mae'n cynrychioli ardal o asart canoloesol fwy na thebyg, sy'n tresmasu ar y coetir diffaith. Mae enw presennol y fferm sef 'Ruddings', gan amrywio o Ruding neu Rudding, yn dod o'r Hen Saesneg 'hryding', sy'n golygu 'ardal wedi'i chlirio' (Williams 1990).
Credir bod yr ardal hon, yr ystyrir ei bod yn safle i blasty Tyndyrn ar y cyd â maenor Porthcaseg (Williams 1976, 113, 133-7), yn rhan o'r tiroedd a roddwyd i'r abaty gan ei sylfaenydd, Walter de Clare, yn 1131 OC. Mae Williams (2001, 227 ffig 103, 311 rhif 168) yn nodi hon fel 'Assart Grange' y cyfeiriwyd ati yn siarter 1223 (‘grangiam de assarto cum villa de Porcassete’); mae Bradney (1932, 160), fodd bynnag, yn ei gosod ym mhlwyf Newchurch. Mae Rees yn nodi bod y safle yn faenordy, yn llysty neu'n blasty a oedd yn bodoli yn y bedwaredd ganrif ar ddeg a leolwyd ar ffin de-ddwyreiniol y tir a oedd yn eiddo i Abaty Tyndyrn. Nid yw lleoliadau eraill a ystyriwyd yn ymgeiswyr posibl ar gyfer canol y plasty, sef Priory Farm a Great House, wedi cynhyrchu unrhyw dystiolaeth gadarn (cerdyn AO ST 49 NW 29; Evans 2004).
Cofnodwyd system ddraenio yn cynnwys ffosydd yn llawn cerrig, draeniau a ffosydd agored yma (Williams 1990, 62) ac ystyrir bod y broses hon o wella tir yn debygol o ddyddio'n ôl i'r un cyfnod â'r gwaith clirio cychwynnol. Roedd pob plasty yn ganolfan gymharol annibynnol, gyda llety ar gyfer y brodyr lleyg, a chapel, yn ogystal â'r adeiladau amaethyddol. Roedd holl faenorau Tyndyrn yn ffermio defaid i bob diben, gan olygu bod angen clirio coetir.
Ar ôl i'r mynachdai gael eu diddymu, rhoddwyd daliad Reddings yr Abaty i Henry Somerset, ail Iarll Caerwrangon yn 1537 (Maylan 1990, 6). Yn y cyfnod canoloesol diweddarach, cafodd maenorau'r mynachod eu rhentu i ffermwyr lleyg a pharhaodd yr arfer hwn o dan y perchennog newydd (Maylan 2000). Ymddengys yn debygol na fyddai trosglwyddo perchenogaeth o un eglwysig i un leyg yn cael fawr ddim effaith ar y dechrau o leiaf ar y broses o weithredu'r plasty a'i chynllun. Arhosodd y plwyf lle y lleolir Reddings Farm, Chapel Hill, yn nwylo teulu Somerset (a ddaeth yn Ddugiaid Beaufort yn ddiweddarach) nes i ystadau Beaufort gael eu gwerthu yn 1901 pan gafodd y tir ei brynu gan y Goron.
Dengys y dystiolaeth gartograffaidd na wnaeth cynllun y daliad tir newid fawr ddim ers arolwg Argraffiad Cyntaf map yr AO yn 1881, ar wahân i lain tenau o dir rhwng heol yr A466 ac Afon Gwy. Yma dengys Argraffiad Cyntaf map yr AO glostir a rennir yn gaeau; mae'r ffiniau hyn wedi diflannu ers hynny, ac mae'r ardal wedi dychwelyd i gyflwr heb ei drin.
Nodweddion y Dirwedd Hanesyddol
Nodweddir Reddings Farm, ardal o'r adeiladau fferm a chaeau cysylltiedig a leolir ar fan gwastad ar oleddf uwchben Afon Gwy, gan gaeau amaethyddol a fferm anghysbell â chysylltiad â 'phlasty' eglwysig. Yn nodweddiadol, mae patrwm y caeau yn lled-arferol gyda chlostiroedd cyfunedig yn rhannol. Mae ffiniau allanol yr ardal wedi'u ffurfio o goed gwrych sydd wedi datblygu'n dda ac sy'n nodedig; ar hyn o bryd mae ffensys post a gwifren yn rhannu'r caeau canolog. Mae'r ardal â nodweddion hefyd yn cynnwys llain o goetir prysgwydd heb ei drin ar y llethr uwchben glan yr afon.
Mae thema gref o gysylltiad eglwysig â'r daliad sy'n ffurfio rhan o diroedd yr hen blasty ym Maenor Porthcaseg sy'n eiddo i Abaty Tyndyrn, yn benodol Maenor Ruding, sy'n golygu plasty 'asart' yn llythrennol; fferm fynachaidd a enillwyd o goetir neu dir diffaith. Ymhlith y nodweddion amaethyddol o ddiddordeb mae ty defaid a system draenio caeau; cofnodir y system ddraenio fel cyfres o ffosydd yn llawn cerrig, draeniau tir a ffosydd agored (Williams 1990).
Cyfyngir yr anheddiad yn yr ardal i fferm anghysbell, a allai fod â tharddiad canoloesol yn ymwneud â'r plasty. Dangosir y fferm ar Argraffiad Cyntaf map yr AO fel trefniant hirfain o adeiladau hirsgwar ac is-sgwâr bach, ac ychwanegwyd ail gyfres hirfain o adeiladau yn ystod yr ugeinfed ganrif. Prif ddeunydd adeiladu'r adeiladau hyn a newydd, y mae rhai ohonynt wedi'u gwyngalchu, yw cerrig patrymog, ac ymddengys mai'r prif ddeunydd toi yw llechi.
Mae nifer o ganfyddiadau archeolegol wedi'u gwneud yn yr ardal, gan gynnwys dod o hyd i ben saeth cynhanesyddol; mae'r rhain yn rhoi arwydd cyfyngedig o feddiannaeth gynharach bosibl.