Mynydd Margam
004 Mynydd Brombil ac Ergyd Isaf
HLCA 004 Mynydd Brombil ac Ergyd Isaf
Ucheldir caeedig, clostir o'r cyfnod ôl-ganoloesol yn bennaf; tirwedd anheddiad ucheldirol anghyfannedd o'r cyfnod canoloesol/ôl-ganoloesol gyda nodweddion angladdol a defodol creiriol o'r cyfnod cynhanesyddol. Nôl i'r map
Cefndir Hanesyddol
Mae ardal tirwedd hanesyddol Mynydd Brombil ac Ergyd Isaf yn cynnwys ardal o ran ucheldirol gaeedig Ystad Abaty Margam, a aeth yn raddol gaeedig o'r 18fed ganrif ac erbyn hyn y nodwedd amlycaf yw caeau rheolaidd mawr. Mae gan yr ardal nifer o nodweddion creiriol sy'n gysylltiedig yn bennaf ag anheddiad amaethyddol canoloesol/ôl-ganoloesol yn amrywio o domenni clustog i lwyfannau tai (cytiau), ond hefyd yn cynnwys crugiau crwn, tomenni claddu o ddyddiad yr Oes Efydd.
Nodweddion Tirwedd Hanesyddol
Disgrifir Mynydd Brombil ac Ergyd Isaf fel ardal ucheldirol/mynyddig, rhan o'r hen ddeiliadaethau ucheldirol helaeth sy'n gysylltiedig â Margam, a aeth drwy broses gaeedig raddol o'r 18fed ganrif o leiaf. Mae'r ardal ar hyn o bryd yn dir pori sych ac yn dir âr ar gyfer porthiant ac fe'i nodweddir gan glostiroedd rheolaidd canolig a mawr eu maint, yn dyddio'n bennaf o'r ugeinfed ganrif. Prif bwysigrwydd tirweddol yr ardal yw fel tirwedd archeolegol greiriol o anheddiad ucheldirol canoloesol/ôl-ganoloesol anghyfannedd (PRN 01994w; NPRNs 15,371; 54,460; a 300,892) sy'n gysylltiedig â systemau caeau a nodweddion amaethyddol eraill, yn cynnwys tomenni clustog. Mae'r anheddiad yn cynnwys tai llwyfan canoloesol; mae'r rhain yn cynnwys grwp o hyd at 8 llwyfan tai (NPRN 300,892), dau glostir a grwp o rhwng 3 a 5 o domenni clustog ffosog. Mae gan yr ardal elfen angladdol a defodol gynhanesyddol fechan ond bwysig, dwy garnedd o'r Oes Efydd, neu grugiau crwn (SAM Gm 160) yn Ergyd Isaf, y pwynt uchaf yn yr ardal sef 260m.