Tirweddau Gweithfeydd Haearn Diwydiannol De Ddwyrain Cymru

Rhagdraeth

View across the roof tops of the Lucas factory, which stands upon part of the site of Rhymney Iron Works.

Cefndir

Rhwng 2004 a 2010, cynhaliodd Ymddiriedolaeth Archaeolegol Morgannwg-Gwent (YAMG) brosiect, gyda chymorth grant gan Cadw, i astudio tirweddau diwydiannol ymyl ogleddol y meysydd glo, a hynny yn benodol yn ardal Blaenau'r Cymoedd, sy'n gysylltiedig â'r diwydiant haearn llosgi golosg, sef o bosib y diwydiant mwyaf dylanwadol yn hanes De Cymru.

Roedd y prosiect yn cynnwys y gweithfeydd haearn eu hunain a nodweddion perthynol, rhwydweithiau cludiant cysylltiedig, rheoli dwr, ynghyd â nodweddion echdynnol. Nod y prosiect oedd cynyddu'r data ar yr adnodd hanesyddol hwn, a thrwy hynny gynyddu ei broffil a'r ddealltwriaeth ohono. Yn y pen draw y nod oedd cynorthwyo cadwraeth drwy reolaeth ragweithiol, er enghraifft hysbysu Menter Blaenau'r Cymoedd.

Roedd y prosiect yn ymwneud â chanfod, mesur, mapio a disgrifio tirweddau a nodweddion diwydiannol. Aseswyd goroesiad a chyflwr yr adnodd, adnabuwyd peryglon posibl, ac adolygwyd lefelau amddiffyn cyfredol.

Roedd y prosiect yn ymwneud â chasglu ac adolygu gwybodaeth sydd eisoes yn bod, gan gynnwys cofnodion a gedwir yn:

Ymhlith y ffynonellau allweddol roedd The South Wales Iron Industry 1750-1885 (Ince 1993) ac Early Limestone Railways (van Laun 2001). Ymgynghorwyd ag Archifau Cenedlaethol a Rhanbarthol, yn bennaf ar gyfer ffynonellau mapiau hanesyddol (e.e. darparwyd copïau o fapiau Degwm, cynlluniau ystadau a diwydiannol perthnasol trwy garedigrwydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru). Astudiwyd ffotograffau a dynnwyd o'r awyr yn y Gofrestr Ganolog o Ffotograffau Awyr yng Nghymru. Darparwyd mapiau digidol Arolwg Ordnans diweddar a hanesyddol (mapiau arolwg ordnans 1af-3ydd argraffiad), yn ogystal â ffotograffau digidol a dynnwyd o'r awyr, o dan drwydded gan Lywodraeth Cynulliad Cymru.

Roedd dadansoddi cartograffig ac arolwg maes yn elfen bwysig o'r prosiect.